Tien jaar geleden kwam Abd Alfarrah naar Nederland, nadat hij eerder zijn thuisland Syrië al had verlaten voor Libanon. Zijn komst naar Nederland viel in de tijd waarin IS sterk in opkomst was. Mede daarom besloot hij vanaf 2019 via filmpjes op TikTok en live videoverbindingen de dialoog te zoeken over de extreme islam met de Syrische gemeenschap in Nederland. De haat en bedreigingen die dit opleverden dwongen hem hiermee te stoppen. Na jaren gezwegen te hebben zoekt hij opnieuw de dialoog, ditmaal via LinkedIn.
Kun je me iets vertellen over je achtergrond?
In mijn laatste jaar middelbare school in Syrië wilde ik uitstel aanvragen voor militaire dienstplicht, maar toen de revolutie uitbrak was dat niet meer mogelijk. Drie maanden voordat de nieuwe wet inging, ben ik naar Libanon gevlucht. Daar heb ik een tijdje gewerkt en gewoond, een periode waarin ik heel weinig contact had met mijn familie.
Mijn familie bestaat uit echte nomaden. Mijn opa was de eerste die een stuk land kocht en een huis bouwde. Maar daarvoor trokken ze allemaal rond met vee.
En welke stam of groepering is dat?
Mijn stam is de grootste in Syrië, afkomstig uit Homs, het moederhuis van Syrië. Het zijn directe afstammelingen van Mohammed en daarom worden ze als nobele adel gezien. En dat leeft daar vooral de laatste jaren op. Met de komst van de oorlog zijn mensen religieuzer en dus conservatiever geworden omdat de dood dichterbij kwam.
Hoe lang ben je in Libanon gebleven?
Ik heb vijf jaar in Libanon gewoond en gewerkt. Toen ik naar Libanon ging, heb ik me bewust ingeschreven bij de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties, de UNHCR, om me te beschermen tegen gedwongen terugkeer. Eind 2013 werd ik gebeld met de mededeling dat er landen geïnteresseerd waren. Nederland maakte deel uit van een inmiddels opgeheven internationaal samenwerkingsverband, waarin men afspraken maakte over het opvangen van mensen die in nood en gevaar verkeerden. Nederland nam in dat jaar vijfhonderd mensen op en ik was er één van. Ik wist niet veel van Nederland, alleen dat hier veel veehouders woonden. Ik kwam te wonen in Ternaard, een klein Fries dorp vlakbij de Waddenzee.
Hoe kwam je daar zo terecht?
Nadat alle voorbereidingen waren getroffen werden er dossiers voorgelegd aan gemeentes. Ternaard heeft mij uitgekozen, echt het einde van de wereld, ik maakte daar altijd grappen over. Later ben ik naar Dokkum verhuisd en vervolgens naar Leeuwarden. Ik heb de taal heel snel geleerd, vooral door veel met mensen te praten. En de TV stond dag en nacht aan, zelfs als ik sliep.
Ik koos ervoor om te gaan werken in plaats van een opleiding te volgen. Ik rolde van de ene baan in de andere tot ik een fulltime baan had. Tussendoor heb ik ook een schakeljaar gevolgd, waardoor ik toegang kreeg tot een hbo-opleiding. Het was de tijd waarin IS opkwam en dat deed mij uiteraard heel veel, vooral omdat veel van mijn familieleden zich bij IS aansloten. Ik heb neven en achterneven die thuiskwamen met mensenhoofden en seksslaven. Jongens van 14, 15, 16 jaar. Er werd ze van alles beloofd. Ik dacht, dit moet anders, en daarom vond ik het zo belangrijk om me uit te spreken.
Hoe heb je dat vormgegeven?
Ik merkte dat veel van mijn mede-Syriërs die naar Nederland kwamen nogal fanatiek religieus waren. Dus het idee was om mij te richten op Syrische vluchtelingen door online bepaalde hashtags te gebruiken. Juist met hen wilde ik het gesprek aangaan: ‘Jongens, we worden hier welkom geheten, maar we moeten wel echt beter in de spiegel kijken. We moeten het hebben over de extreme leer die ook hier in Nederland wordt verspreid.’ Het ging heel hard, binnen de kortste keren had ik iets van een half miljoen views.
Via welk medium zocht je de dialoog?
Dat was via TikTok; ik wist dat daar mijn doelgroep zat. Ik wilde een gesprek aangaan, maar al snel werd ik geconfronteerd met haat en doodsbedreigingen. Ik heb aangiftes gedaan, maar het waren allemaal anonieme bedreigingen en dat maakte het heel moeilijk. Ik heb het fatsoenlijke gesprek geprobeerd, altijd rustig en open. Mijn doel was om mensen met extremistisch gedachtegoed kritisch te laten nadenken, zich af te vragen of dingen wel echt waar zijn. Ik heb dat een half jaar volgehouden maar ik stond er alleen voor. Al die bedreigingen, ik voelde me niet meer veilig.
Kwam je geen medestanders tegen?
Niet veel. Ik kreeg wel berichten van mensen die hetzelfde dachten als ik, maar die kwamen allemaal via anonieme accounts. En als ze al een naam hadden, vroegen ze of ik hun naam niet wilde noemen. Ze leven allemaal in angst. Op een gegeven moment besloot ik daarom om ermee te stoppen. Onder mijn Nederlandse vrienden zaten ook mensen die religieus waren, daarover voerden we ook wel gesprekken en dat ging altijd prima. Ik heb nooit vervelende reacties gekregen als ik het niet eens was met gelovige Nederlanders. Dan heb ik het dus over christenen. Ik veronderstelde dat dat ook gold voor moslims in Nederland, die hadden tenslotte op dezelfde scholen gezeten, dus die zouden ook begrijpen wat vrijheid van meningsuiting en vrijheid van religie is. Maar dat bleek een vergissing.
Ik begon een account en ik creëerde de hashtag #ExMuslimNederland. Ik heb overal gezocht of er andere ex-moslims te vinden waren, dit was natuurlijk nog vóór Lale Gül en de enige ex-moslim die mij bekend was, was Ayaan Hirsi Ali. Ik ging op TikTok korte video’s plaatsen om dingen bespreekbaar te maken, over verzen uit de Koran. Ik legde mensen uit waarom ik niet meer geloof, ik richtte me op de wetenschap, ik wilde graag rustig een gesprek kunnen voeren: je hoeft mij niet als vijand te zien, ik ben niet de vijand van de islam. Maar ik wil wel de vrijheid hebben om dingen te bekritiseren en ook uit het geloof te stappen zonder haat en bedreiging. Binnen korte tijd had ik alleen in Nederland al zes miljoen views. De hashtag die ik had is meer dan twintig miljoen keer bekeken. Naast de video’s konden mensen live met me in gesprek. Dat was altijd respectvol. Ik heb nooit iemand beledigd en ik heb nooit iemand uitgescholden. Maar ik werd gezien als de ergste vijand van de islam. Ik werd vaak vergeleken met Wilders of als nog gevaarlijker dan Wilders, omdat ik meer kennis van de islam heb en een inhoudelijke discussie voerde. Het was echt niet normaal. Ik dacht, waar ben ik aan begonnen? Waar komt al die woede vandaan? Waarom zijn ze zo boos? Ik heb aangifte gedaan, maar de politie zei dat ze niets konden doen omdat het zoveel bedreigingen waren.
“Ik word gediscrimineerd door dezelfde organisaties die beweren dat zij voor vrijheid van meningsuiting en tegen discriminatie zijn.”
Omdat ik geen verdeeldheid en polarisatie wilde aanjagen, besloot ik aanvankelijk om al die haat en bedreigingen voor mezelf te houden. Achteraf onzin, omdat ik op die manier het taboe ook groter maakte. Ik droeg eraan bij dat het stil blijft. Maar het was ook om mijzelf te beschermen. Ik heb vijf jaar lang ongezien over straat moeten lopen en ik sta er nog steeds alleen voor. Ik heb aangeklopt bij allerlei organisaties; van Amnesty International tot het Humanistisch Verbond en het meldpunt discriminatie. Maar ik word gediscrimineerd door dezelfde organisaties die beweren dat zij voor vrijheid van meningsuiting en tegen discriminatie zijn.
Als je dat aan hen probeert uit te leggen, wat zeggen ze dan tegen je?
Ze zeggen dat ze daar niets mee te maken hebben. Ik heb zelfs met de directeur van Amnesty gesproken. Ik was verkozen in de ledenraad van Amnesty Friesland, Groningen en Drenthe. Ik heb tijdens een bijeenkomst de directeur gevraagd of ze zich zou kunnen uitspreken tegen discriminatie van ex-moslims. Ze had mij niet goed gehoord en zei dat ze discriminatie tegen moslims gingen bestrijden. Ik zei dat ik dat steunde, maar dat ik hier op ex-moslims doelde. Toen zei ze: ‘Dat doen we niet. We richten ons niet op ex-moslims of ex-christenen’. Ik was zo teleurgesteld, omdat juist zij degenen zijn die moeten weten wat het betekent. Dat er heel veel werk aan de winkel is omdat ex-moslims geen veiligheid en geen vrijheid hebben.
“Iedere politicus die dit publieke debat vermijdt, vanwege ongemak of wat dan ook, draagt bij aan het minder vrij en minder veilig maken van het land.”
Waar wijt je dat aan, dat mensen zo reageren. Is het angst of is het iets anders?
Ik denk dat mensen hysterisch doen over polarisatie, dat ze heel erg bang zijn voor verdeeldheid en daarom worden sommige meningen onderdrukt of weggezet als extreem, als intolerant, als niet inclusief. Terwijl ik geloof dat wegzetten en onderdrukken juist de polarisatie voedt. Iedere politicus die dit publieke debat vermijdt is mede verantwoordelijk voor de realiteit waar we ons nu in bevinden en draagt bij aan een minder vrij en minder veilig land.
Ik word altijd weggezet als degene die ongemak veroorzaakt: de moslims worden onderdrukt dus mond dicht. Maar dan denk ik, ik heb het zelf meegemaakt, ik weet waarover ik spreek. Als ik over straat loop denken mensen namelijk dat ik moslim ben. Ik zie de blik in de ogen van veel mensen. Ik maak die discriminatie dus toch ook mee? Maar als ik het over de islam wil hebben dan mag dat niet. En als je het er toch over hebt, dan word je verweten dat je dat zelf voedt. Maar vrijheid van meningsuiting betekent dat iedereen in vrijheid zijn mening mag uiten. En als die mening strafbaar is, dan zijn het alleen de veiligheidsdiensten en de rechter die mogen optreden, niet een of andere gast die gaat dreigen met geweld. Wij hebben een Grondwet die de rechten van burgers garandeert. En de staat heeft de taak om die Grondwet te waarborgen. De staat moet de vrijheid van alle burgers beschermen.
Als mijn individuele rechten onder druk staan is het juist extra noodzakelijk dat je me niet voor de bus gooit of aan mijn lot overlaat. Dus dat is mijn probleem met al die mensenrechten- en maatschappelijke organisaties: die hebben het niet goed gedaan. Ze komen niet op voor ex-moslims en vrijdenkers, zelfs niet voor vrijdenkers binnen de moslimgemeenschap. Ik heb ze ook gesproken hoor, moslims die in het leven staan voor dingen die jij en ik belangrijk vinden. Die de individuele vrijheid respecteren. Maar die worden ook aan hun lot overgelaten. Binnen de overheid, binnen maatschappelijke organisaties, binnen de media. Je ziet vooral fundamentele moslims. Ondertussen kom ik niet binnen bij de media, terwijl ik niets geks zeg. Maar ik kom er niet tussen.
Sommige mensen zeggen: je hoeft het er toch niet over te hebben? De staat heeft er toch niets mee te maken dat je ex-moslim bent en hebt gebroken met je religie? Je hoeft er toch niet over te praten? Maar dan denk ik, jawel, juist praten is belangrijk. Kritiek is de pilaar onder de vooruitgang, onder de welvaart. Zonder kritiek zaten we nog steeds in de grot. Ik snap heel goed dat het extremisme groeit in heel Europa en dat het midden verdwijnt: we voeren geen fatsoenlijk gesprek meer. Velen hebben de stickers al klaar; zodra je je mond open doet, krijg je een stempel. Vreselijk.
De politie kwam zelfs bij mij langs in Leeuwarden, in de gedaante van een extremisme-expert, een wijkagent. Nadat ik mijn verhaal had verteld, zei hij dat ik het wel een beetje over mijzelf afriep. Ik moest kiezen tussen mijn veiligheid en mijn vrijheid, maar ik vind dat ik recht heb op allebei. Het zijn mijn rechten als burger. Maar het probleem is dat die naïviteit zo diepgeworteld is, dat is echt een schadelijke vorm van tolerantie. En termen als vrijheid en veiligheid zijn tegenwoordig ook subjectief. Die moeten we opnieuw definiëren.
En jij hebt gemerkt wat er gebeurt als je kiest voor vrijheid
Dan moet je vijf jaar lang onderduiken. Vijf jaar lang heb ik in de schuilkelders van de rechtsstaat gezeten. Ik ben mijn werk kwijtgeraakt, ik ben mijn gezondheid kwijtgeraakt. Ik kan nu pas zo lang zitten praten. Ik had enorm veel pijn en loop nog steeds op pijnstillers. Ik moest al mijn content online weghalen, die miljoenen views haalden. Zelfs ’s avonds durfde ik nauwelijks naar buiten en omdat ik nooit buiten kwam, had ik ook een ernstig tekort aan vitamine D. Boodschappen bestelde ik allemaal online. Het ging zo slecht dat ik niet meer normaal kon lopen, maar ik moest natuurlijk toch wat bewegen dus dan ging ik s ‘avonds in het donker naar buiten met een petje op een korte wandeling maken. Drie jaar heb ik zo geleefd, totdat het wat rustiger werd. En nu gaat het beter, daarom ben ik weer actief. Maar nu op LinkedIn.
Wat voor respons krijg je daar?
Ik ben nu denk ik drie, vier maanden actief. Mijn berichten zijn in totaal ongeveer 800.000 keer gelezen. Ik heb gelukkig nog geen bedreigingen gehad op LinkedIn, maar ik ondervind wel haat van ambtenaren die bij de politie of bij de overheid werken en niet eens begrijpen wat de scheiding tussen kerk en staat betekent, vooral ambtenaren met een moslimachtergrond. Ik ben ertegen dat politieagenten in uniform mogen gaan bidden, of met een hoofddoek. Religie hoort niet thuis binnen overheidsorganisaties. Ik vind dat de neutrale positie beter past bij een seculiere staat.
Je hebt een duidelijke visie op de samenleving. Overweeg je de politiek in te gaan?
Ik ben benaderd door drie politieke partijen en bij een van hen stond ik kort op de lijst. Ik noem liever geen namen. Toen ik niet vond wat ik zocht, heb ik me teruggetrokken. Als ik me bij een politieke partij aansluit dan wil ik genoeg ruimte hebben voor mijn eigen mening. Voor die mensen die nu met angst thuis zitten. Voor die vrouwen die mij huilend opbellen omdat zij zich niet veilig voelen, vrij willen zijn en geen hoofddoek willen dragen omdat ze uit de Islam willen stappen, maar ook tegelijk hun familie niet willen verliezen of nog erger, omdat zij niet gedood willen worden door hun familie.
Voor mij is Lale Gül een heldin, ik vind haar geweldig. Wat zij doorstaat en wat zij meemaakt, ik bewonder haar echt. Voor mij als man was het al heel moeilijk om mijn orthodoxe milieu achter me te laten, maar voor een vrouw is het nog tien keer zo zwaar om zo’n stap te nemen. Dus ik bewonder elke vrouw die zich durft uit te spreken en die stap wel neemt.
Lale Gül is aangevallen vanuit progressieve hoek, terwijl progressieven vijftig jaar geleden het christendom compleet belachelijk maakten. Krijg jij wel eens steun uit de progressieve hoek?
Nul. Echt nul. Ik ben progressiever dan het hele linkse blok bij elkaar, maar ik heb niemand die links is en die mij steunt. Tenminste, in ieder geval niet voor zover ik weet. Ik heb de politici allemaal benaderd, van Jesse Klaver tot Timmermans. En de burgemeesters. Ik heb ze allemaal benaderd, vooral toen ik het moeilijk had. Ik maakte duidelijk dat het niet om mij ging, maar dat het hier burgerrechten betrof. Maar er was er niet een die mij of deze zaak wilde steunen.
Maar tegelijkertijd ben je dus wel door een paar politieke partijen benaderd?
Ik ben bang dat het bij de meeste vooral om politiek gewin ging. Ik twijfelde ook of ik voldoende vrijheid kreeg om mijn gang te gaan. Ik vind dat de bestaande politieke partijen allemaal tekortschieten als het gaat om vrijdenkers en ex-moslims. De politieke partijen hebben allemaal de kans gekregen de afgelopen twintig jaar, maar er is nog geen organisatie die de problematiek van deze groepen kan reguleren, registreren en ondersteunen.
Ayaan Hirsi Ali is van PvdA naar VVD gegaan, omdat ze daar wel naar haar werd geluisterd
Er zijn een aantal mensen die ik persoonlijk ken bij de VVD, die heel goed bezig zijn. Shirin Musa vind ik heel goed, en Ulysse Ellian. Van alle politici die ik heb benaderd was hij de enige die tijd maakte voor een afspraak. Ik respecteer en waardeer dat heel erg. Maar ik voel me niet zo thuis bij de VVD, want die zitten ook al een tijd aan de knoppen en het gaat niet goed met de veiligheid, het gaat niet goed met de vrijheid en het gaat niet goed met de rechtsstaat. Daarom besloot ik om me niet bij een bestaande partij aan te sluiten. Maar toen kreeg ik via LinkedIn de vraag van Daniëlle Tulp die mij herkende van een Dolle Mina demonstratie. Ik droeg daar een t-shirt met het ex-moslim logo, omdat binnen de moslimgemeenschap eerwraak een probleem is dat vaak voorkomt. Daniëlle Tulp benaderde mij met de vraag of ik op de lijst wilde voor haar nieuwe partij, de Partij voor de Rechtsstaat. Haar verhaal, insteek en de naam Partij voor de Rechtsstaat spraken mij direct erg aan, dus ik stond voor die partij op de lijst.
En de media, zie je daar een rol voor jezelf?
Ik heb wel initiatief genomen omdat ik deze thema’s belangrijk vind voor het publieke debat, maar ik kreeg weinig respons. Ik heb één keer in Trouw gestaan, samen met een vriendin had ik een stuk geschreven, maar in de grote progressieve media heerst vaak ongemak en voorzichtigheid; zodra je een gevoelig onderwerp wilt bespreken, moet je het zo ver doodnuanceren dat er uiteindelijk niets betekenisvols meer overblijft. De media leveren uitstekend werk, maar waar het op de islam aankomt ben ik mijn vertrouwen in de media kwijt. Je vindt alleen verhalen van moslims; pure reclame voor de islam. Wanneer je iets wilt aanvechten omdat het volgens jou niet waar is, dan is dat niet mogelijk. Je zou van de NPO verwachten dat ze gebalanceerd verslag geven en alle stemmen laten horen, maar dat is niet mijn ervaring.
Ik heb ook professoren aan de universiteit gesproken. Als ik mijn verhaal vertel, knikken ze mee, maar daar blijft het bij. Als ze al iets over deze materie publiceren is het allemaal zo doodgenuanceerd dat het helemaal niets meer zegt. Terwijl je in een vrije rechtsstaat toch mag verwachten dat de academische en journalistieke wereld de waarde van individuele vrijheid zou koesteren. Maar in de praktijk zie ik die twee groepen die waarde niet uitdragen.
Je had onlangs kritiek op Ahmed Aboutaleb, omdat hij zichzelf salafist noemt
Ja, dat vond ik verwerpelijk. Ik vind het heel extreem. Thuis werd mij verteld dat ik salafist ben. Toen kwam IS, die zeiden dat ze salafisten zijn. Dus mijn neven gingen zich daarbij aansluiten. Hun ouders zeiden dat ze dat niet moesten doen, maar dan ben je al te laat, want je hebt die identiteit al aan die kinderen meegegeven. Als ik jou als moslim zijnde zeg, ‘jij bent een salafist’, dan ga je dat opzoeken en dan vind je gelijkgestemden. En zo beland je bij de extremistische, jihadistische groep. En ik vind die uitspraak van Aboutaleb vooral zo verwerpelijk en zo schadelijk omdat juist vanuit Europa de meest extreme terroristen naar het Midden-Oosten zijn afgereisd. Die kwamen met zoveel haat en zoveel extremisme, dat het de extremisten in het Midden-Oosten soms verbaasde te zien hoe gewelddadig ze waren. Zelfs in Saoedi-Arabië wordt salafisme nu verbannen. Als je nu naar Saoedi-Arabië gaat en je zegt dat je een salafist bent, dan is de kans groot dat je wordt opgepakt.
Religie en de interpretatie van religie moeten met hun tijd meegaan. Het moet altijd verbindend zijn en openstaan voor andere meningen. Ik heb Aboutaleb twee keer heel fatsoenlijk benaderd toen ik ernstig werd bedreigd. Ik heb gezegd wie ik ben, wat ik deed, op welk gebied ik actief was en dat ik veel haat en bedreigingen ontving. Ik vroeg of hij met mij in gesprek wilde gaan om de acceptatie van ex-moslims binnen de moslimgemeenschap te vergroten. Hij had geen belangstelling. Het betekent niet dat hij niets goed heeft gedaan, maar dat vond ik hypocriet.
Heb je nog een enigszins positieve kijk op de toekomst, of zie je het allemaal somber in?
Ik maak me zorgen. De nieuwe generatie heeft geen idee wat vrijheid betekent. Dat alles zo wazig wordt dat de mensen zich niet meer kunnen voorstellen wat vrijheid betekent en wat het allemaal kost, baart me zorgen. Als je kritisch bent op een ideologie of een leer, een religie, of een politieke ideologie, wat dan ook, dan wordt er altijd gezegd: ‘leven en laten leven’. Dat is zo schadelijk, want wanneer je samen wilt leven moet je juist bij die anderen gaan kijken en juist alles bespreekbaar durven maken.
Je moet ook kijken of wat er in moskeeën of kerken gebeurt voldoet aan de grondrechten, aan de gelijke rechten van iedereen. Het mag de rechtsstaat niet ondermijnen. In Nederland is de meerderheid seculier, dus ik vind dat secularisme hier moet worden vastgelegd in de Grondwet zodat we de invloed van religie op het politieke en sociale leven terug kunnen dringen. De overheid kan dan handhaven waar nodig. Ik vind dat artikel 23 te veel schade aanricht, vooral omdat het tegelijkertijd ontbreekt aan toezicht op wat er allemaal wordt geleerd. Het moet transparant zijn, we moeten kunnen zien wat daar gebeurt. Want het gaat om de veiligheid van ons allemaal.
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
