De Rutte-doctrine, de gesloten bestuurscultuur, het gebrek aan dualisme, aan macht en tegenmacht. Het zijn de zaken die ons land en onze politiek in een flinke crisis hebben gestort. Met als resultaat dat de formatie stilligt, juist in een tijd dat we vanwege de grootste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog zo sterk de behoefte hebben aan een nieuwe, daadkrachtige, regering.
Maar juist dat verlangen naar politieke daadkracht ligt mede ten grondslag aan de crisis waarin we ons nu bevinden. Want onder het mom van ‘het land moet bestuurd worden’ houden Rutte en co de rot in onze bestuurscultuur in stand, en worden critici van de macht gesensibiliseerd of gewoon weggewerkt. En juist deze critici, de tegenmacht, die zetelen in het parlement, die hebben we nu zo hard nodig om ons uit deze crisis te helpen, waar onze bestuurders ons in gestort hebben.
Het probleem van het gebrek aan macht en tegenmacht, aan dualisme in de politiek, staat hier centraal. De Tweede Kamer is onvoldoende in staat om het kabinet scherp te kunnen controleren. De fracties van de kabinetspartijen steunen het kabinet. Kritische Kamerleden worden niet gewaardeerd. En de oppositie, die een minderheid vormt, is vaak machteloos. Ministers hebben bovendien een heel apparaat van ambtenaren tot hun beschikking, en een gewoon Kamerlid slechts een enkele medewerker. Het controleren van de regering is dus veelal een ongelijke strijd. Het dualisme is in theorie aanwezig in ons politieke stelsel, maar in de praktijk ontbreekt het veelal volledig.
De oplossing voor dit probleem lijkt voor de hand te liggen. De tegenmacht moet versterkt worden. Alleen zo kunnen macht en tegenmacht weer in balans gebracht worden. Maar wat zou hiervoor nodig zijn? Al langere tijd klinkt de oproep om meer geld voor ondersteuning van de Kamer. In 2019 werd daar al 15 miljoen extra voor vrijgemaakt. Meer geld zou zeker welkom zijn, want de huidige middelen lijken immers nog steeds niet toereikend te zijn.
In dat opzicht zou de Tweede Kamer een voorbeeld kunnen nemen aan het Europees Parlement. Europarlementariërs hebben zelf een flink bedrag te besteden waar ze 3 à 4 assistenten van kunnen inhuren. Zo heeft elke Europarlementariër een eigen team. Hierdoor vormen zij enerzijds nog steeds wel een onderdeel van een eigen fractie, maar zijn ze ook een stuk onafhankelijker van hun partij omdat hun medewerkers bij hen in dienst zijn, en niet alleen maar bij de partij.
Want ook het instituut politieke partij tast het dualisme aan. Veelal prevaleert het partijbelang op het belang van individuele Kamerleden, of dat van de democratie. Fractiediscipline zorgt ervoor dat fracties steeds meer uit eenheidsworsten lijken te bestaan. Medewerkers zijn in dienst van de partij, en daarmee primair ondergeschikt aan de wil van de partijtop en de fractietop. Ook partijen als bijvoorbeeld als de PvdA, GroenLinks, de SP en de PVV, die nu zo hard de coalitiepartijen bekritiseren om hun gebrekkige dualisme, hebben in het verleden kritische Kamerleden uit de eigen gelederen het zwijgen opgelegd of afgeserveerd. Er is dus niet alleen gebrek aan macht en tegenmacht in onze democratie, maar ook binnen onze politieke partijen.
Onze Grondwet kent echter geen partijen en hun belangen, maar wel volksvertegenwoordigers die zonder last hun werk dienen uit te oefenen. Alleen is het juist de partij die hun dit in veel gevallen onmogelijk maakt. De Tweede Kamer wordt daardoor niet zozeer bevolkt door onafhankelijke volksvertegenwoordigers, maar eerder door werknemers van een partij. Juist om de verhouding tussen macht en tegenmacht in politiek Den Haag te repareren zou dus ook de verhouding van macht en tegenmacht binnen politieke partijen zelf hersteld moeten worden.
Partijen kunnen we helaas niet zomaar afschaffen in ons systeem. Maar we kunnen wel aan de hand van de hierboven gegeven suggesties de positie van individuele Kamerleden versterken: meer geld, een eigen team, minder fractiediscipline en meer nadruk op dualisme. Binnen én buiten de partij. Er moet in de politiek meer ruimte komen voor onafhankelijke denkers en doeners. Voor eenlingen. Voor politici die hun hart volgen, en niet alleen maar de belangen van hun partij en de gevestigde macht. Willen we de problemen van onze democratie kunnen repareren dan zullen we dus eerst ons parlement moeten hervormen en de positie van de individuele parlementariër moeten versterken.
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
