De Britse schrijver en politiek adviseur Ed Husain ziet geen tegenstelling tussen de islam en westerse waarden. Vrede, vrijheid, rechtvaardigheid en barmhartigheid behoren volgens hem tot de kern van de islam.
Deze boodschap draagt hij wereldwijd uit aan regeringen, denktanks en universiteiten, en die boodschap wordt graag gehoord. Hij is een veelgevraagd spreker en adviseur. Husain ging echter ook langs bij Britse moskeeën en vond er een overwegend conservatieve islam, die zich afkeert van de Britse samenleving en van westerse waarden. Er blijkt inderdaad een kloof te zijn, niet tussen de islam en het Westen, maar bínnen de islam. In zijn boek Among the Mosques: A journey across Muslim Britain brengt hij hiervan verslag uit. Hij is bezorgd over het conservatisme en eindigt met een oproep aan vrijzinnige moslims om afstand te nemen van intolerantie en separatisme.
Zijn ouders kwamen in 1953 vanuit India naar Engeland. Ze waren blij daar te kunnen wonen en pasten zich vanzelfsprekend aan. Zijn vader liep trots rond in driedelige pakken. Husain is er geboren en groot geworden met de islam. Later studeerde hij Arabisch en islam in Syrië en Saoedi-Arabië in een conservatieve omgeving van islamisme en salafisme. In juli 2005 ontsnapte zijn zuster op een haar na aan de bommen in de Londense underground. Dat bracht Husain tot inkeer over islamitische intolerantie en geweld. Hij zette zijn studie over de islam voort, nu met een open blik naar beide kanten. Hij voelt zich thuis in de islamitische wereld én het Westen, en wil beide werelden met elkaar verbinden.
Ruimte voor iedereen
In een trendy restaurant heeft Husain een gesprek met Mufti Jalal, een jonge imam en godsdienstleraar in één van de grootste moskeeën in Londen. Volgens Husain hebben teveel moslims een anti-westerse en anti-overheidshouding. Mufti Jalal bevestigt dat. Hij ziet de conservatieve islam groeien met radicalisme en intolerantie als gevolg en betreurt dat. De Britse wetgeving met de basiswaarden individuele vrijheid en vrijheid van meningsuiting sluit perfect aan bij de islamitische wetgeving, de sharia, maar dan vertaald naar de moderne tijd, aldus Mufti Jalal. Husain haalt opgelucht adem; eindelijk een geestverwant!
Hij heeft er meer ontmoet. Een moslima in Birmingham die opkomt voor de belangen van homoseksuelen. “Nee,” zegt zij, “er is geen tegenstelling tussen islam en homoseksualiteit. Mijn geloof leert juist dat we mensen niet mogen kwetsen of onrechtvaardig behandelen.” In Belfast praat Husain met twee vrouwen, die managers zijn van de moskee. Een uitzondering volgens Husain, maar deze vrouwen vinden dat heel gewoon. In hun moskee en in hun geloof is ruimte voor iedereen.
Leven in de eigen ‘bubbel’
Deze geestverwanten zijn echter een uitzondering. In de meeste plaatsen wordt Husain overvallen door de conservatieve islam, meer dan hij verwacht had. Veel moslims leven in hun eigen ‘bubbel’, een separate samenleving met voornamelijk geloofsgenoten in de straten, scholen, winkels, restaurants en moskeeën. Contacten met anderen zijn er nauwelijks, waardoor de kloof met de rest van de samenleving groeit en daarmee het risico op wederzijds onbegrip en conflict. Mensen definiëren zichzelf in de eerste plaats als moslim, zij kiezen voor een samenleving met eigen islamitische waarden, regels en rechtspraak, en vermijden de omgang met ongelovigen.
Islamitische geestelijken spelen een krachtige en sturende rol in de verspreiding van deze conservatieve islam. Islamitische scholen en koranonderwijs zijn er booming business en vrijwel geheel in hun handen. Dit onderwijs wordt gesteund vanuit conservatieve islamitische centra elders in de wereld, zoals Pakistan en Saoedi-Arabië. Het onderwijs richt zich vooral op jongeren en heeft daardoor grote invloed op de toekomst van de islam in het Verenigd Koninkrijk.
Ook in de politiek spelen geestelijken een bepalende rol. Wanneer zij hun achterban adviseren al dan niet op een bepaalde persoon te stemmen, zullen velen dat doen. Wanneer geestelijken bezwaar maken tegen bespotting van de profeet, zullen hun volgelingen in opstand komen, zo nodig met geweld. Ze wijzen een seculiere overheid af en streven naar het kalifaat waar de sharia geldt. Achterstelling van en geweld jegens vrouwen en homo’s horen daar vanzelfsprekend bij.
Ook in Nederland
De situatie die Husain beschrijft, komt ook in Nederland en andere Europese landen voor. Bijvoorbeeld in Den Haag waar schrijver Maarten Zeegers drie jaar undercover heeft geleefd in een islamitische wijk en daarover een boek heeft geschreven, Ik was één van hen. Conservatieve islamitische geestelijken hebben er grote invloed en moedigen hun volgelingen aan zich af te keren van ongelovigen en van Nederland. Ze zijn tegen de democratie en de Grondwet, en tegen gelijkheid voor vrouwen en homo’s.
Vergelijkbare situaties kwamen enkele jaren later in beeld in een onderzoek van Nieuwsuur en NRC. Op minstens vijftig plekken in Nederland wordt salafistisch koranonderwijs aan kinderen gegeven. Kinderen krijgen daar bijvoorbeeld te horen dat mensen met een ander geloof of levensovertuiging de doodstraf verdienen, dat mensen volgens de sharia moeten worden bestraft en dat genitale verminking van meisjes is aan te bevelen.
Het leven in een conservatieve ‘bubbel’ zoals in het Verenigd Koninkrijk zal zich ook in Nederland verder kunnen versterken, mede door de groei van basis- en middelbare scholen op islamitische grondslag. Jonge mensen komen hierdoor nauwelijks in contact met andersdenkenden en worden niet voorbereid op leven in een pluriforme samenleving.
Net als Husain kent Maarten Zeegers ook vrijzinnige vormen van de islam. Hij heeft bijvoorbeeld de feministische moslima Irshad Manji geïnterviewd voor de Volkskrant. Zij stelt dat de islam ruimte biedt voor een eigen pluralistische interpretatie van teksten. Als moslima kun je zelf nadenken en kiezen voor vrijheid en gelijke rechten, ook voor vrouwen en homo’s. Dat heeft haar heel wat doodsbedreigingen opgeleverd van conservatieve moslims, maar ze is overeind gebleven en blijft haar visie uitdragen.
Waar komen de verschillen vandaan?
Hoe verklaart Husain de grote verschillen binnen de islam? In een eerder boek The House of the Islam: A global history heeft Husain hierover geschreven. Enerzijds zijn er de mensen die geloven in een vrijzinnige en tolerante islam, en de westerse, democratische samenleving omarmen. Anderzijds zijn er mensen die zich afkeren van de westerse samenleving en van ongelovigen, en streven naar de dominantie van de islam in het kalifaat. Volgens Husain komt dit voort uit ‘literalisme’: het letterlijk nemen van teksten.
Hij beschouwt vrede, vrijheid, rechtvaardigheid en barmhartigheid als de essentie van de islam. Wanneer hij in de Koran teksten tegenkomt die daarvan afwijken, stapt hij daar overheen en wijst ze af: je hoeft een tekst niet letterlijk te nemen. Andere moslims zijn het niet met hem eens. Zij stellen dat de Koran een heilige tekst van Allah is die rechtstreeks via de engel Gabriel aan Mohammed is doorgegeven. Islamitische geleerden met een lange studie achter de rug, kunnen wel eens zoeken naar een juiste uitleg van een tekst, maar meestal is dat niet nodig. Er staat gewoon wat er staat. Gelovigen moeten de tekst van de Koran volgen en daarmee de wil van Allah.
Het is naar mijn mening de vraag of het gaat om een tekst al dan niet letterlijk nemen, zoals Husain stelt. Hij doet namelijk meer. Hij selecteert in de Koran wat hij wel of niet wil volgen. In de Koran staat bijvoorbeeld dat Allah barmhartig is. Dat volgt hij. In dezelfde Koran staat echter ook dat die barmhartigheid uitsluitend bedoeld is voor gelovigen, niet voor ongelovigen en huichelaars. Die worden geworpen in het vagevuur waaruit geen ontsnapping mogelijk is, soms gevolgd door oproepen aan gelovigen om ongelovigen te vervolgen en te doden.
Die laatste teksten volgt Husain niet, omdat ze niet passen in zijn opvatting over de islam. Husain verwijt andere moslims dat ze de teksten letterlijk nemen, terwijl zij hem omgekeerd kunnen betichten van selectief lezen. Zij volgen immers de gehele Koran. Tja, wat staat er nu wel of niet in de Koran? Deze vraag doet denken aan de bekende dichtregel van de dichter Martinus Nijhoff: ‘Kijk maar, er staat niet wat er staat’. Een intrigerende regel die vaak wordt geciteerd. Niemand weet wat ermee wordt bedoeld en toch blijft die boeien. Net zo lastig is het om de verschillen in omgang met de Koran te begrijpen. Moslims komen er zelf niet uit, laat staan dat anderen het begrijpen.
Oproep aan vrijzinnige moslims
Wat Husain helder in kaart brengt, is dat veel moslims teksten uit de Koran als waarheid beschouwen en daarmee in conflict komen met vrijheid en democratie van de westerse samenleving. Daarover maakt hij zich ernstig zorgen, ook omdat het conflict volgens hem zal toenemen. De bereidheid van conservatieve moslims tot integratie in de samenleving neemt af, terwijl hun segregatie juist sterker wordt. Daarbij komt dat de islamitische bevolking in aantal meer toeneemt dan de overige bevolking, waardoor ook hun invloed zal groeien.
Politici en vele anderen hebben zich volgens Husain altijd heel positief opgesteld jegens moslims, en hun alle ruimte en vrijheid geboden. Het is daarom dat mensen uit vele landen graag vanuit Calais de overtocht naar het Verenigd Koninkrijk willen maken. Het beloofde land waar mensen van diverse achtergronden en geloof welkom zijn, en in vrede en vrijheid kunnen leven! Die vrijheid is te danken aan een seculiere overheid.
Husain houdt daarom een pleidooi voor patriottisme: een gemeenschappelijke liefde voor het land en zijn instituties, voor een seculier en democratisch land. Ook doet hij een appel op liberale moslims om meer van zich te laten horen en afstand te nemen van intolerantie en separatisme. Een vrije samenleving kan zichzelf te gronde richten, wanneer we niet waakzaam zijn. Intolerantie moeten we niet tolereren, aldus Husain.
Among the Mosques | A Journey Across Muslim Britain
Ed Husain
352 pagina’s, hardcover € 21,45
ebook € 13,99
Grote foto: Ed Husain onder CCL Wikipedia
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
