De coronacrisis is een crisis die haar weerga sinds de oorlog niet kent, en terwijl we ons nu in een gedeeltelijke lockdown bevinden piept en kraakt het land. Het draagvlak voor de corona-aanpak blijft groot, maar het valt mensen steeds zwaarder om alle maatregelen vol te houden. En het wantrouwen tegen de overheid lijkt toe te nemen.
Deze crisis maakt slachtoffers, en we moeten er als samenleving alles aan doen om er zo goed mogelijk doorheen te komen. Toch mogen we daarbij niet vergeten dat deze crisis, naast een uiterst zware periode, ook een leermoment is en daarmee een kans biedt. Een kans om te onderkennen dat de coronacrisis een serie is van andere crises, bredere problemen die al veel langer spelen in onze samenleving. En een kans om te het momentum van de crisis aan te grijpen om deze problemen te adresseren.
We kunnen zes crises onderscheiden die door de pandemie helderder dan ooit aan het licht zijn gekomen. Drie materiële, en drie immateriële. Sommige spelen internationaal, andere in meer of mindere mate in verschillende landen maar allen zijn van toepassing op Nederland.
Als eerste zien we de crisis van onze omgang met de natuur. Ontstaan op een Chinese dierenmarkt laat het coronavirus zien dat onze huidige omgang met dieren, de natuur en de consumptie van dierlijke producten niet langer houdbaar is, en een aanslag pleegt op diezelfde natuur én op ons. We kunnen het systeem niet langer blijven uitputten. Dit virus is nog mild geweest in vergelijking met andere virussen die op de loer zullen liggen zolang we niet van koers veranderen in onze omgang met Moeder Natuur. Een nieuwe manier van leven en omgaan met de natuur is nodig.
De tweede crisis die corona heeft blootgelegd is die van de zorg. Jaren van marktwerking, efficiëntie en bezuinigingen hebben ervoor gezorgd dat ons zorgsysteem nu op haar tandvlees loopt. Patiënten moeten naar Duitsland gebracht worden, coronatesten worden naar de Emiraten verscheept en de tweede golf kan ons zorgsysteem wel eens laten bezwijken. In tegenstelling tot bijvoorbeeld Duitsland zijn wij met al onze welvaart in Nederland onvoldoende in staat om qua zorg deze crisis aan te kunnen. Dit moet anders en dit kan anders. Investeren in de zorg is noodzakelijk, samen met leren van landen wiens zorgsystemen deze crisis beter het hoofd bieden.
De noodzaak tot investeringen geldt ook voor de aanpak van de crisis op de arbeidsmarkt, de derde crisis. Jaren van flexibilisering, minder vaste contracten en een toename van zzp’ers hebben onze arbeidsmarkt kwetsbaar gemaakt, en de creatie van een klasse van werkende armen dreigt. Ook hier zijn investeringen noodzakelijk, maar vooral moeten we af van het ideaal van flexibilisering van de arbeidsmarkt. Juist meer vastigheden creëren zal ertoe leiden dat we een arbeidsmarkt hebben die meer crisisbestendig is. Met oog op de toekomst zeker geen overbodige luxe.
Naast deze drie materiële crises zien we nu ook drie immateriële crises steeds duidelijker naar voren komen.
De eerste is die van sociale en raciale ongelijkheid. Sommige groepen, met name etnische minderheden, worden in deze crisis zwaarder getroffen dan andere. Dit heeft deels te maken met de zware en kwetsbare beroepen die velen uit deze groepen vervullen. Ook worden zij in deze crisis soms als zondebok aangemerkt, een gevaarlijk mechanisme. In plaats van meer verdeeldheid te creëren zou deze crisis juist moeten leiden tot meer verbinding in de strijd tegen een fenomeen wat ons allen treft. En de aanpak van ongelijkheden die de gezondheid van mensen bedreigen zou meer prioriteit moeten krijgen.
Ook de crisis van de eenzaamheid die ons nu treft zou meer prioriteit moeten krijgen. Ouderen die nu geïsoleerd worden in verpleeghuizen, willen soms liever sterven dan nog langer in afzondering te moeten leven. De eenzaamheid die hen al langer trof is nu schrijnender dan ooit. Naast ouderen worden ook jongeren geraakt door eenzaamheid in deze crisistijd en relaties gaan in hoog tempo kapot. Decennia van individualisering en het uiteenvallen van sociale verbanden hebben ons veel gebracht maar er zit ook een prijs aan vast, die van de eenzaamheid. Ook hier zouden we moeten streven naar nieuwe omgangsvormen. Omgangsvormen met elkaar, met onze ouderen, met onze jongeren en met allen die meer aandacht en menselijke warmte behoeven dan ze nu krijgen.
Dit laatste raakt ook aan de laatste crisis die we kunnen onderscheiden: de crisis van wantrouwen in onze overheid en andere instituties, waaronder de media en de wetenschap. Complottheorieën over corona, aanvallen op Kamerleden, bedreigingen aan het adres van de media en toenemende twijfel aan het oordeel van experts zijn allen symptomen van deze crisis. Deze waren mede onder invloed van het populisme en de informatie-democratisering al langer zichtbaar, maar lijken nu een kookpunt te bereiken. Simpele oplossingen zijn er hier niet. De aanpak van deze crisis vergt moreel leiderschap en het mobiliseren van krachten in onze samenleving die in staat zijn om stappen te zetten naar herstel van dit vertrouwen.
De coronacrisis legt al deze crises bloot, en doordringt ons van de noodzaak om niet alleen een virus te bestrijden, maar ook een bredere aanpak voor al deze crises te formuleren. De heat die de aanpak van de coronacrisis genereert kan daarbij ook gebruikt worden om de andere beschreven crises te ondervangen. Het momentum is hier, en deze mogelijkheid mogen we als samenleving niet laten liggen. Never waste a good crisis is nu meer dan ooit van toepassing.
Afbeelding: Jonathan Farber, via Unsplash
Vrij Links is een meerstemmig platform. Tenzij anders vermeld, spreken auteurs op persoonlijke titel.
